Zwarte ontlasting en moe: moet ik aan de bel trekken?

Het is belangrijk om te weten dat niet elke verandering in de kleur van je ontlasting direct wijst op iets ernstigs. Soms kan de zwarte kleur simpelweg een gevolg zijn van wat je gegeten of gedronken hebt. 

Toch is het verstandig om alert te zijn, zeker als je daarnaast klachten ervaart zoals een aanhoudend gevoel van moeheid. Overweeg dan eerst veranderingen in je dieet of medicatie. Mocht er sprake zijn van bijkomende klachten, zoals hevige buik- of rugpijn, of als de moeheid niet weggaat, dan is het raadzaam om zo snel mogelijk contact op te nemen met een arts. Zo kun je mogelijke ernstige oorzaken, zoals interne bloedingen, uitsluiten of tijdig behandelen.

Hoe ziet zwarte ontlasting eruit?

Zwarte ontlasting kan eruit zien als normale ontlasting, maar dan met een donkerdere kleur. Het is ook mogelijk dat de zwarte kleur slechts gedeeltelijk aanwezig is en dat de ontlasting op andere plaatsen normale kleuren vertoont. 

Bovendien kan het eruitzien als een teerachtige, glanzende, plakkerige en vaak stinkende substantie. Als dit laatste het geval is, dan spreken we van melena. Melena ontstaat meestal door de aanwezigheid van bloed dat, wanneer het in aanraking komt met maagzuur, chemisch verandert. Het resultaat is een donkergekleurde ontlasting, die soms vergeleken wordt met teer.

Kan zwarte ontlasting kwaad?

Het is begrijpelijk dat het opmerken van zwarte ontlasting angst en onzekerheid oproept. Het korte antwoord is: ja, het kan kwaad, maar niet altijd. Het belangrijkste is om de context en bijkomende symptomen in overweging te nemen.

Vooral wanneer zwarte ontlasting gepaard gaat met symptomen zoals aanhoudende moeheid, duizeligheid, buikpijn of lage rugpijn, is het van cruciaal belang om medische hulp in te schakelen. Deze combinatie van symptomen kan wijzen op bloedverlies, wat op de lange termijn tot bloedarmoede kan leiden en daardoor de vermoeidheid verklaart.

Oorzaak van zwarte ontlasting

Zwarte ontlasting kan meerdere oorzaken hebben, en het begrijpen van wat de zwarte ontlasting betekent, begint bij het onderscheiden van deze twee hoofdoorzaken:

• Bloed in de ontlasting: De meest zorgwekkende oorzaak van zwarte ontlasting is bloedvermenging. Wanneer bloed uit het bovenste gedeelte van het spijsverteringskanaal – zoals de slokdarm, maag of de twaalfvingerige darm – in contact komt met maagzuur, verandert het in een zwarte, teerachtige en stinkende substantie die we kennen als melena. 
• Voedingsmiddelen en supplementen: Voedingsmiddelen zoals bosbessen, vijgen, of zelfs bepaalde voedingskleurstoffen kunnen de kleur van je ontlasting beïnvloeden. Ook ijzersupplementen kunnen een zwarte kleur geven aan de ontlasting.

Naast deze twee redenen voor zwarte ontlasting zijn er nog andere mogelijke oorzaken:

Zwarte ontlasting door alcohol

Overmatig alcoholgebruik kan op diverse manieren schade toebrengen aan je spijsverteringssysteem. Alcohol irriteert het maagslijmvlies, wat kan leiden tot gastritis en in ernstige gevallen tot maagzweren. Deze zweren kunnen vervolgens bloeden. Wanneer bloed in de maag aanwezig is, komt dit in contact met de zure omgeving en verandert het van kleur, wat resulteert in zwarte ontlasting.

Daarnaast kan chronisch alcoholgebruik leiden tot leverproblemen, zoals cirrose. Een verminderde leverfunctie kan weer invloed hebben op de manier waarop je lichaam voedingsstoffen verwerkt en afvalstoffen verwijdert, wat indirect ook de kleur en consistentie van je ontlasting kan beïnvloeden. Als je dus regelmatig zware alcoholconsumptie combineert met zwarte ontlasting en een constant gevoel van moeheid, is dat een duidelijke reden om je huisarts te raadplegen.

Zwarte ontlasting door medicijnen

Medicijnen kunnen op verschillende manieren bijdragen aan het ontstaan van zwarte ontlasting. Een bekend voorbeeld is het gebruik van ijzersupplementen. Hoewel deze vaak voorgeschreven worden bij bloedarmoede, kan de hoge concentratie ijzer in je darmen ervoor zorgen dat je ontlasting donkerder wordt. Ook bismuth-bevattende middelen, die je soms krijgt voor maagklachten, kunnen een vergelijkbaar effect hebben.

Naast supplementen zijn er medicijnen die irritatie van het maagslijmvlies kunnen veroorzaken. Denk aan niet-steroïde ontstekingsremmers (NSAID's) zoals ibuprofen en aspirine, die het risico op maagzweren verhogen. Vaak krijg je bij langdurig gebruik hiervan dan ook een maagbeschermer voorgeschreven. Wanneer maagzweren bloeden, ontstaat er zwarte ontlasting. Het is essentieel om de bijwerkingen van je medicatie goed in de gaten te houden en eventuele ongewone veranderingen direct te bespreken met een arts, zeker als je ook andere klachten ervaart zoals vermoeidheid of buikpijn.

Zwarte ontlasting door antibiotica

Antibiotica hebben een ingrijpend effect op je microbioom, het complexe ecosysteem van bacteriën in je darmen. Door de balans van deze bacteriën te verstoren, kunnen antibiotica soms leiden tot irritatie van het maag-darmkanaal. Dit kan resulteren in buikpijn, obstipatie, diarree of een opgeblazen buik, maar zou niet direct zwarte ontlasting moeten geven.

Zwarte ontlasting en lage rugpijn

Hoewel het op het eerste gezicht misschien vreemd lijkt, kan er soms een verband bestaan tussen zwarte ontlasting en lage rugpijn. Wanneer spijsverteringsbloeding optreedt, kan het verlies van bloed leiden tot een gevoel van algemene zwakte en vermoeidheid, wat op zijn beurt weer rugpijn kan veroorzaken.

Bovendien kan de stress die gepaard gaat met ernstige gezondheidsproblemen spanning in de rugspieren veroorzaken. Als je zowel zwarte ontlasting als lage rugpijn ervaart, is het belangrijk om niet alleen naar de pijn zelf te kijken, maar ook naar de onderliggende oorzaken. Een grondig medisch onderzoek kan helpen om te bepalen of er sprake is van een bloeding of een andere interne aandoening die aandacht behoeft.

Zwarte ontlasting en buikpijn

Buikpijn is een van de meest voorkomende klachten wanneer er iets mis is met het spijsverteringssysteem. Als zwarte ontlasting gepaard gaat met hevige of aanhoudende buikpijn, is dat vaak een teken dat er een probleem is in het maag-darmkanaal. De pijn kan afkomstig zijn van een maagzweer, gastritis of zelfs een ontsteking in de darmen.

In dit geval is het belangrijk om alert te zijn, want buikpijn samen met zwarte ontlasting kan wijzen op een bloeding in het maagdarmkanaal. Naast buikpijn kunnen ook andere symptomen zoals misselijkheid, braken en een algemeen gevoel van malaise aanwezig zijn. Het is dan ook cruciaal om zo snel mogelijk medische hulp te zoeken om de oorzaak te achterhalen en een passende behandeling te starten.

Dunne zwarte ontlasting

De consistentie van je ontlasting kan veel vertellen over je spijsverteringsproces. Dunne, zwarte ontlasting wijst er vaak op dat de vloeistof in je darmen sneller door het spijsverteringskanaal gaat, wat kan resulteren in onvoldoende verwerking van bloed of voedingsstoffen. Dit kan weer samenhangen met een bloeding in het bovenste deel van het maag-darmkanaal. 

Als je veel zwarte voedingsmiddelen hebt gegeten, zoals drop, zwarte sesamproducten, gedroogd zeewier etc. kan het natuurlijk ook zo zijn dat je lichaam er niet aan gewend is om deze producten of de hoeveelheid van de producten te verwerken. Dan kan het zo zijn dat je lichaam om die reden deze producten zo snel mogelijk heeft uitgescheiden als dunne zwarte ontlasting.

Harde zwarte ontlasting

Harde zwarte ontlasting is voor een bloeding een minder typisch beeld. Echter wordt het alsnog altijd aangeraden om een huisarts te bezoeken wanneer je ontlasting van kleur of consistentie verandert.

Wat te doen bij zwarte ontlasting?

Hieronder volgen enkele stappen die je kunt ondernemen:

1. Observeer en noteer veranderingen:
   Houd een dagboek bij waarin je beschrijft wanneer je zwarte ontlasting opmerkt, hoe vaak het voorkomt en welke andere symptomen (zoals buikpijn, rugpijn of vermoeidheid) je ervaart. Dit kan nuttige informatie zijn voor je arts.
2. Evalueer je dieet en medicatie:
   Denk na over wat je recentelijk hebt gegeten of welke supplementen en medicijnen je gebruikt. Heb je recentelijk ijzersupplementen ingenomen, of heb je bepaalde voedingsmiddelen gegeten die de kleur van je ontlasting kunnen beïnvloeden? Het aanpassen van je dieet of het bespreken van je medicijngebruik met je arts kan soms al verlichting bieden.
3. Raadpleeg een arts:
   Als je zwarte ontlasting op melena lijkt, het gepaard gaat met andere zorgwekkende symptomen zoals aanhoudende vermoeidheid, hevige buik- of rugpijn, of als je merkt dat je vaak duizelig bent, is het belangrijk om medische hulp in te schakelen. Een arts kan door middel van bloedonderzoek, fecale occulttesten en eventueel een endoscopie de oorzaak van de zwarte ontlasting achterhalen.
4. Volg de adviezen op:
   Mocht blijken dat je zwarte ontlasting het gevolg is van een onschuldige oorzaak zoals een dieetverandering, dan kan het helpen om je voedingspatroon aan te passen. Als er echter sprake is van een ernstige onderliggende aandoening, dan zal een gerichte behandeling noodzakelijk zijn. Het tijdig signaleren en behandelen van de oorzaak is cruciaal om complicaties, zoals bloedarmoede door chronisch bloedverlies, te voorkomen.
5. Neem rust en verzorg jezelf:
   Het ervaren van moeheid en een onrustige spijsvertering kan je dagelijks leven flink beïnvloeden. Zorg dat je voldoende rust neemt, eet voedzaam en probeer stress te verminderen. Soms kan een gezonde levensstijl al bijdragen aan een verbetering van je symptomen.

Zoek de onderliggende oorzaak als je zwarte ontlasting hebt en moe bent

Als je benieuwd bent naar hoe je zwarte ontlasting aanpakt met een gestructureerd plan, bekijk dan eens ons D.A.R.M. Programma. Hierin ontdek je stap voor stap wat jouw darmklachten veroorzaakt en hoe je dit kunt aanpakken. Deze holistische benadering van darmgezondheid heeft ervoor gezorgd dat al velen vaarwel hebben kunnen zeggen tegen afwijkende ontlasting. Met ons programma hebben we al meer dan 2500 mensen mogen helpen. 

Je kunt ook onze gratis masterclass volgen. Hierin laat Emilia de Vries je zien hoe je stap voor stap van darmproblemen af kunt komen. Je ontdekt wat je vandaag nog kunt doen om je klachten te verminderen en welke stappen je moet volgen om structurele verbetering te zien in je darmwerking. Klik hier om de masterclass te bekijken.

Geschreven door Zara Kleijn, BSc Geneeskunde aan de Radboud Universiteit, met verdiepende vakken in voeding, gezondheid en sport.

Gereviewd door Mats Laszlo , BSc Voeding- en Gezondheidswetenschappen aan de Wageningen Universiteit, Master Nutrition and Health, specialisatie: Molecular Nutrition and Toxicology, ervaringsdeskundige op het gebied van maag- en darmklachten zoals SIBO.